नेपालमा क्रिकेटको इतिहास र नेपाल क्रिकेट सङ्घ (क्यान) खेलकुदको विकास र विकासको अपेक्षाकृत भर्खरको तर उल्लेखनीय कथा हो । नेपालमा क्रिकेटको उत्पत्ति २० औँ शताब्दीको उत्तरार्धमा भएको थियो जब यो देशमा तैनाथ ब्रिटिस गोर्खा सैनिकहरूले सुरु गरेको थियो । यसले सुरुमा गोर्खाहरू माझ लोकप्रियता पायो र बिस्तारै अन्य समुदायहरूमा फैलियो। यही अवधिमा नेपाल राष्ट्रिय क्रिकेट टोली गठन भएको थियो।
१९९६ मा, नेपाल क्रिकेट सङ्घ (क्यान) नेपालमा क्रिकेट को लागी प्रशासक निकाय को रूप मा स्थापित भएको थियो। सोही वर्ष, नेपालले अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट काउन्सिल (ICC) को सम्बद्ध सदस्यता प्राप्त गर्यो, जुन देशको क्रिकेट यात्राको लागि महत्त्वपूर्ण कोसे ढुङ्गा थियो। यसले नेपाललाई विभिन्नi ICC प्रतियोगिताहरूमा भाग लिन र विकास समर्थन प्राप्त गर्न अनुमति दिएको छ । नेपाली क्रिकेट टोलीले सन् २००० को दशकमा अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेटमा आफ्नो छाप छोड्न थालेको थियो। उनीहरूले धेरै पटक एसीसी ट्रफी (एसियन क्रिकेट काउन्सिल) जितेका थिए, जसले उनीहरूलाई एसियाली क्रिकेट समुदायमा पहिचान बनाउन मद्दत गर्यो।
नेपालको राष्ट्रिय टोली बिस्तारै आइसिसीको विश्वव्यापी क्रिकेट डिभिजनको श्रेणीमा उक्लँदै गयो । उनीहरूलाई २००९ मा आइसिसी विश्व क्रिकेट लिग डिभिजन ३ मा बढुवा गरियो र त्यसपछि २०१० मा डिभिजन २ मा बढुवा भयो, जसले उनीहरूलाई आइसिसी विश्वकपको लागि छनोट गर्ने सपनाको नजिक ल्यायो ।
२०१४ मा, नेपालले ICC विश्व T20 (T20) प्रतियोगिताको लागि छनोट गरेर एक ऐतिहासिक कोसे ढुङ्गा हासिल गर्यो। तिनीहरू दक्षिण एसियाबाट कुनै प्रमुख ICC प्रतियोगिताको लागि छनोट हुने पहिलो गैर–टेस्ट खेल्ने राष्ट्र बने। यो उपलब्धिले नेपालको क्रिकेटमा उल्लेखनीय ध्यान पु¥याएको छ।
सन् २०१५ मा देशमा विनाशकारी भूकम्प गएपछि नेपालको क्रिकेटको प्रगतिमा धक्का लागेको थियो। यसले क्रिकेटको विकासका लागि आवश्यक पूर्वाधार र स्रोतसाधनमा असर गरे पनि खेलाडी र समर्थकको मनोबल बलियो रह्यो । साथै, २०१६ मा, ICC ले सुशासन र नेतृत्व सम्बन्धी मुद्दाहरूको कारण क्यान लाई निलम्बन गर्यो। यो निलम्बनले नेपालको क्रिकेट गतिविधिलाई असर गर्यो, तर पछि यसलाई सन् २०१९ मा सुशासनको समस्यालाई सम्बोधन गरेर पुनर्स्थापित गरियो।
नेपालले कोचिङ, सुविधा र तल्लो तहका कार्यक्रमहरूमा सुधार गर्ने प्रयासका साथ आफ्नो क्रिकेट पूर्वाधार विकास गर्न जारी राखेको छ। राष्ट्रको भावुक प्रशंसक आधार छ, र क्रिकेट देशको सबैभन्दा लोकप्रिय खेलहरू मध्ये एक भएको छ।
नेपालले अहिलेसम्म टेस्ट खेल्ने राष्ट्रको रूपमा पूर्ण अन्तर्राष्ट्रिय हैसियत हासिल गर्न सकेको छैन, तर क्रिकेटको संसारमा यसको यात्रा समर्पण, जोस र उल्लेखनीय प्रगतिले चिन्ह लगाइएको छ। देशले खेलकुदमा थप पहिचान र सफलताको लागि प्रयास जारी राखेको छ।
विकसित देशको क्रिकेट र नेपाली क्रिकेट बिचको तुलना
इङ्गल्यान्ड जस्ता विकसित देश र नेपाल जस्तो विकासोन्मुख देशमा क्रिकेटको अवस्थालाई तुलना गर्दा, पूर्वाधार, स्रोतसाधन, व्यावसायिकताको स्तर र समग्र क्रिकेट इतिहासलगायत धेरै मुख्य भिन्नताहरू स्पष्ट हुन्छन्।
क्रिकेट इतिहास:
इङ्गल्यान्ड इङ्गल्यान्ड आधुनिक क्रिकेटको जन्मस्थलहरू मध्ये एक हो र ज १८ औँ शताब्दीमा फिर्ता डेटिङ एक समृद्ध क्रिकेट इतिहास छ। यो सबैभन्दा पुरानो क्रिकेट राष्ट्रहरू मध्ये एक हो र अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा क्रिकेटको बलियो परम्परा छ।
नेपाल: अर्कोतर्फ नेपाल अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेटमा अपेक्षाकृत नयाँ प्रवेश गरेको छ। यसले सन् १९९६ मा अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट परिषद् (ICC) को सम्बद्ध सदस्यता प्राप्त ग¥यो र तुलनात्मक रूपमा छोटो अवधिको लागि अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट खेल्दै आएको छ।
पूर्वाधार:
इङ्गल्यान्ड इङ्गल्यान्डसँग धेरै क्रिकेट स्टेडियमहरू, प्रशिक्षण सुविधाहरू, र एकेडेमीहरू सहित एक राम्रो विकसित क्रिकेट पूर्वाधार छ। यसले लर्ड्स, द ओभल र एजब्यास्टन जस्ता प्रतिष्ठित स्थानहरूमा अन्तर्राष्ट्रिय खेलहरू आयोजना गर्दछ।
नेपाल: नेपालको क्रिकेट पूर्वाधार अझै विकास भइरहेको छ। क्रिकेट सुविधा निर्माणमा प्रगति भए पनि क्रिकेट मैदान र तालिम केन्द्रको परिमाण र गुणस्तरका हिसाबले देशले चुनौती सामना गरिरहेको छ ।
व्यावसायिकता:
इङ्गल्यान्ड इङ्गल्यान्डमा क्रिकेट उच्च व्यावसायिक छ, खेलाडीहरू काउन्टी टोलीहरूमा अनुबन्धित छन् र एक संरचित घरेलु क्रिकेट प्रणाली। इङ्गल्यान्ड र वेल्स क्रिकेट बोर्ड (ECB) ले खेलको व्यावसायिक व्यवस्थापनको निरीक्षण गर्दछ।
नेपाल: नेपालको क्रिकेट प्रणाली तुलनात्मक रूपमा कम व्यावसायिक छ। खेलकुदमा सीमित आर्थिक अवसरहरूको कारण खेलाडीहरूले प्रायः आफ्नो क्रिकेट करियरलाई अन्य जागिर वा प्रतिबद्धताहरूसँग सन्तुलनमा राख्नु पर्छ।
अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिताहरुः
इङ्गल्यान्ड इङ्गल्यान्ड ICC को पूर्ण सदस्य हो, यसको मतलब यो टेस्ट क्रिकेट खेल्छ र पूर्ण अन्तर्राष्ट्रिय हैसियत प्राप्त गर्दछ। यसले नियमित रूपमा खेलका तीन वटै ढाँचाहरू (टेस्ट, एक दिवसीय अन्तर्राष्ट्रिय र T20 अन्तर्राष्ट्रिय) मा प्रतिस्पर्धा गर्छ।
नेपाल: नेपालले ICC मा एसोसिएट सदस्यता प्राप्त गरेको छ, र सेप्टेम्बर २०२१ मा यसले मुख्य रूपमा सीमित ओभरको क्रिकेट (एक दिवसीय अन्तर्राष्ट्रिय र T20 अन्तर्राष्ट्रिय) मा प्रतिस्पर्धा गर्छ। नेपाल भविष्यमा पूर्ण सदस्यको हैसियतमा पुग्न चाहन्छ ।
क्रिकेट संस्कृति:
इङ्गल्यान्ड क्रिकेट इङ्गल्यान्डको संस्कृतिमा गहिरो रूपमा सम्मिलित छ, एक समर्पित र जानकार प्रशंसक आधारको साथ। यो खेल देशभरका विद्यालय र क्लबहरूमा खेलाइन्छ।
नेपाल: क्रिकेटले नेपालमा वर्षौँदेखि धेरै लोकप्रियता हासिल गरेको छ र बलियो तल्लो तहको समर्थन पाएको छ। क्रिकेटप्रति फ्यान फलोइङ र जोस उल्लेखनीय छ, र क्रिकेट युवाहरूमाझ लोकप्रिय बन्दै गएको छ।
विकासका चुनौतीहरू:
इङ्गल्यान्ड इङ्गल्यान्डले अन्य खेलहरूको प्रतिस्पर्धा र टेस्ट क्रिकेटको जीवन्तता कायम राख्नु लगायतका आफ्नै चुनौतीहरूको सामना गरिरहेको छ।
नेपाल: नेपालले सीमित स्रोतसाधन, पूर्वाधार, र उच्चस्तरीय कोचिङ र प्रतिस्पर्धामा पहुँच जस्ता विकास चुनौतीहरूको सामना गरिरहेको छ।
संक्षेपमा, इङ्गल्यान्ड सफलताको लामो इतिहास भएको क्रिकेटिङ पावर हाउस हो, नेपाल एक विकासशील क्रिकेट राष्ट्र हो जसले अपेक्षाकृत छोटो समयमा महत्त्वपूर्ण प्रगति गरेको छ। नेपालको खेलकुदप्रतिको लगाव र यसको बढ्दो क्रिकेट पूर्वाधारले भविष्यमा सफलताको सम्भावनालाई सङ्केत गर्छ, तर यसले प्रख्यात क्रिकेट राष्ट्र बन्ने बाटोमा थुप्रै चुनौतीहरू पनि सामना गरिरहेको छ।
क्रिकेटको विकासमा नेपाल सरकारको महत्त्वपूर्ण भूमिका
नेपालमा, क्रिकेट एक खेल जोसको रूपमा देखा परेको छ, र यसको विकासमा नेपाल सरकारको सक्रिय संलग्नताले महत्त्वपूर्ण प्रभाव पारेको छ। यो लेखले राष्ट्रको क्रिकेट सपनाको पालनपोषण र दिगो बनाउन सरकारले खेल्ने बहु आयामिक भूमिकाको बारेमा जानकारी दिन्छ।
नियमन र पर्यवेक्षण: सरकारले नेपाल क्रिकेट सङ्घ (क्यान) लाई क्रिकेट निकाय भित्र पारदर्शिता, वैधानिकता र नैतिक आचरण सुनिश्चित गर्दै नियमन र निरीक्षण गर्दछ।
मान्यता र सम्बद्धता: क्यानको आधिकारिक मान्यता नेपालमा क्रिकेटको लागि प्रशासकीय निकायको रूपमा र अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट परिषद् (ICC) जस्ता अन्तर्राष्ट्रिय निकायहरूसँगको सम्बन्ध सरकारी समर्थनमा निर्भर छ।
पूर्वाधार विकास: खेलकुदको विकासका लागि आवश्यक पर्ने क्रिकेट सुविधाहरूको निर्माण र मर्मत सम्भारको जिम्मेवारी सरकारले लिन्छ।
आर्थिक सहयोग: सरकारको आर्थिक सहयोगले क्यान र राष्ट्रिय क्रिकेट टोलीलाई खेलाडीको तलब र टूर्नामेंट सहभागिता शुल्कलगायतका महत्त्वपूर्ण खर्चहरू कभर गर्न मद्दत गर्छ।
ग्रास रुट विकास: सरकार र (क्यान) बिचको सहकार्यले विद्यालय र समुदायहरूमा उदीयमान प्रतिभाहरूको पहिचान र पालनपोषण गर्न, तल्लो तहका कार्यक्रमहरू स्थापना गर्न मद्दत गर्दछ।
खेलकुदको प्रवर्द्धन नेपालको क्रिकेट टोलीलाई खेल्ने अन्तर्राष्ट्रिय भ्रमण र कार्यक्रमहरूलाई सरकारले अनुमोदन गर्ने र खेल प्रसारणको सुविधाले खेलकुदलाई स्वदेश र विदेशमा प्रवर्द्धन गर्छ।
नीति तर्जुमा: खेलकुद नीतिहरू बनाउनमा सरकारको संलग्नताले शासन, खेलाडी विकास र खेलकुद शिक्षासँग सम्बन्धित नियमहरू मार्फत क्रिकेटलाई प्रभाव पार्न सक्छ।
अन्तर्राष्ट्रिय कार्यक्रमहरूको आयोजना गर्ने: जब नेपालले अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट प्रतियोगिताहरू आयोजना गर्छ, सरकारले रसद, सुरक्षा र समग्र कार्यक्रम कार्यान्वयनमा निर्णायक भूमिका खेल्छ।
सङ्कटको समयमा समर्थन: सरकारले क्रिकेट समुदाय र खेलाडीहरूलाई धेरै आवश्यक सहयोग र सहायता प्रदान गर्न प्राकृतिक प्रकोप वा आपतकालिन जस्ता सङ्कटको समयमा कदम चाल्छ।
खेलकुद र मूल्यमान्यताको प्रवर्द्धन सरकारले शैक्षिक र चेतनामूलक अभियानहरूमार्फत युवा तथा व्यापक जनसङ्ख्यामा खेलकुद, निष्पक्ष खेल र क्रिकेटको मूल मूल्य अभिवृद्धि गर्नमा जोड दिन्छ।
सरकार र क्यान बिचको सम्बन्धमा चुनौती र कहिलेकाहीँ विवाद उत्पन्न हुनसक्ने भए तापनि नेपालको क्रिकेट यात्रालाई अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा निरन्तर उचालिरहेको सुनिश्चित गर्दै क्रिकेटको निरन्तर वृद्धिका लागि सरकारको संलग्नता अपरिहार्य छ।
नेपाली क्रिकेटको निष्कर्ष
संक्षेपमा, नेपालको क्रिकेट यात्रा जोस र लगनशीलताको प्रमाण हो। चुनौतीहरूको सामना गर्दै पनि, देशले क्रिकेटको संसारमा महत्त्वपूर्ण फड्को मारेको छ, अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता प्राप्त गरेको छ र प्रशंसकहरूको मन कब्जा गरेको छ। सरकार र नेपाल क्रिकेट सङ्घ (क्यान) को भूमिका खेलकुदको विकासलाई समर्थन र पालनपोषण गर्न निर्णायक छ। पूर्वाधार सुधार गर्न र प्रतिभा विकास गर्न जारी प्रयासहरू सँगै, नेपालको क्रिकेटको भविष्यले विश्वव्यापी मञ्चमा प्रतिज्ञा र क्षमता राखेको छ, र यसको उत्साही प्रशंसक आधार राष्ट्रको क्रिकेटिंग आकाङ्क्षाहरूको पछाडि एक प्रेरक शक्ति बनेको छ।
